Thương hoài mầm, trỉ, rui, mè - Tản văn Bá Nha

22/03/23 – 03:03

THƯƠNG HOÀI MẦM, TRỈ, RUI, MÈ

Tôi lớn lên dưới mái tranh nghèo. Căn nhà do chính tay ông nội tôi – thợ nề chín nghề dựng cho ba mẹ tôi ở Tây Nguyên. Đó là những năm tháng ba mẹ tôi bồng bế tôi đi khai hoang ở vùng kinh tế mới.

Dù năm tháng trôi qua nhanh như con thoi. Mới ngày nào tôi lên bé tí, thấy ông nội đục mộng giàn trò (giàn kèo), ba tôi và mấy bác trong làng kinh tế mới gánh đất, nhào rơm. Ông nội chẻ lạt tre cột những thanh cây rừng đan caro ô vuông với nhau để trát đất rơm lên. Thường mầm, trỉ là cái xương hay là cái sườn của bức vách. Mầm được chọn từ cây chà rang săn, chắc, không mọt mối. Trỉ thường được chọn từ những cây tre chẻ thành từng thanh hoặc cây nứa. Tôi nhớ như in chiếc bàn trát đất và làm nguội bức vách. Nó làm bằng gỗ và có cán nắm được đẽo khéo léo. Mặt của bàn chà dài, bề ngang nhỏ hơn cái bàn chà thợ hồ ngày nay. Từng nhát đắp đất trét lên mầm, trỉ thật khéo léo và nhuần nhuyễn của nội làm tôi thích thú.

Tranh lợp được bà nội, má và cô Thứ đánh kết lại thành tấm lợp. Chẻ lạt đánh tranh thời ấy hầu như ai cũng phải biết.

Công đoạn dựng giàn trò xong ông nội và ba tôi đóng đòn tay tròn, đóng rui, mè dạng hình caro, để đỡ tấm lợp.

Nhiều năm bôn ba, lang bạt khắp phương, tôi bất chợt nhớ về những ký ức thuộc về miền xưa cũ. Nó cứ hiện diện trong tôi như mới ngày hôm qua.

Nhà tranh vách đất ở rất mát. Không chỉ là che nắng che mưa mà còn để cho lũ trẻ chúng tôi tạt nước và hít mỗi khi bị chảy máu cam. Nhược điểm của nhà tranh, vách đất là khói bếp bám vào mái ở gian bếp, thi thoảng gió luồng làm rơi rụng bụi bồ hóng xuống đầu, xuống giường ngủ. Rồi có những mùa sâu róm, chúng bò trên vách bay lông làm ngứa cả mình mẩy.

Giờ đây, mọi miền quê không còn nếp nhà xưa tranh nứa, vách đất. Thay vào đó là bê tông cốt thép, ngói, tonle các loại.

Ở đâu đó, chúng ta bắt gặp những nếp nhà xưa ít ỏi mà người gia chủ cố giữ lại để lưu niệm. Hoặc ở những điểm du lịch, người ta phục chế và có gia giảm, cải tiến nguyên vật liệu, kết cấu, kiến trúc cũng khác xưa.

Nếp nhà hai gian, chái đeo, trên nóc tam tài, tranh lợp sắp nóc… nay trở thành hoài niệm.